ไม่มี ‘ผึ้ง’ ก็คงไม่มี ‘เรา’
เมื่อย้อนกลับไปในประวัติศาสตร์ มนุษย์ก้าวจากวิถีล่าสัตว์เร่ร่อนมาเป็นชาวเกษตรกรรม การปลูกพืชผักผลไม้เพื่อบริโภคต้องอาศัยการผสมเกสรจากผึ้งเป็นสำคัญ ช่วยให้การผลิตอาหารมีความมั่นคงและยั่งยืนมากขึ้น อารยธรรมของมนุษยชาติจึงเจริญรุ่งเรืองควบคู่ไปกับการอยู่ร่วมกันของมนุษย์และผึ้ง
มีการอ้างถึงคำพูดที่ว่า “หากผึ้งสูญพันธุ์ มนุษย์จะสูญพันธุ์ตามภายใน 4 ปี” ซึ่งมักถูกกล่าวว่าเป็นคำพูดของอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ นักฟิสิกส์ผู้ยิ่งใหญ่ แม้ว่าจะไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าไอน์สไตน์เป็นผู้กล่าวจริง แต่ประโยคนี้ก็สะท้อนถึงความสำคัญอันยิ่งใหญ่ของผึ้งต่อระบบนิเวศและความอยู่รอดของมนุษยชาติได้เป็นอย่างดี
ในความเป็นจริง การสูญพันธุ์ของผึ้งอาจไม่ส่งผลให้มนุษย์สูญพันธุ์ภายในเวลาอันสั้นเช่นนั้น แต่ผลกระทบที่จะเกิดขึ้นก็รุนแรงและกว้างขวางอย่างที่เราคาดไม่ถึง วันนี้อัตนัยชวนทุกคนมาพิจารณากันว่าทำไมผึ้งจึงมีความสำคัญต่อโลกนี้
ผึ้ง 1 ตัว สำคัญแค่ไหน ?
การศึกษาที่ตีพิมพ์ในวารสาร Nature Communications ในปี 2016 โดย Potts และคณะ พบว่าการลดลงของแมลงผสมเกสร รวมถึงผึ้ง ส่งผลกระทบต่อผลผลิตทางการเกษตรทั่วโลก โดยประมาณการว่าหากไม่มีแมลงผสมเกสร ผลผลิตของพืชผลทางการเกษตรที่ต้องพึ่งพาการผสมเกสรจากแมลงจะลดลงถึง 90% ซึ่งจะส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อความมั่นคงทางอาหารของโลก
นอกจากนี้ ผึ้งยังมีบทบาทสำคัญในการรักษาความสมดุลของระบบนิเวศ การผสมเกสรของผึ้งช่วยให้พืชป่าสามารถสืบพันธุ์และแพร่กระจายได้ ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของระบบนิเวศบนบก พืชเหล่านี้เป็นแหล่งอาหารและที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตอื่นๆ มากมาย รวมถึงนกและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม การสูญเสียผึ้งจึงอาจนำไปสู่การล่มสลายของห่วงโซ่อาหารและความหลากหลายทางชีวภาพ
ในแง่ของเศรษฐกิจ ผึ้งมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง การศึกษาโดย Gallai และคณะ ที่ตีพิมพ์ในวารสาร Ecological Economics ในปี 2009 ประมาณการว่ามูลค่าทางเศรษฐกิจของการผสมเกสรโดยแมลงทั่วโลกสูงถึง 153 พันล้านยูโรต่อปี ซึ่งคิดเป็นประมาณ 9.5% ของมูลค่าผลผลิตทางการเกษตรทั้งหมดที่ใช้เป็นอาหารของมนุษย์ในปี 2005 การสูญเสียผึ้งจึงหมายถึงการสูญเสียทางเศรษฐกิจมหาศาล
แม้ว่าการสูญพันธุ์ของผึ้งอาจไม่ส่งผลให้มนุษย์สูญพันธุ์ภายใน 4 ปีดังที่มีการกล่าวอ้าง แต่ผลกระทบระยะยาวก็รุนแรงและกว้างขวางอย่างที่เราคาดไม่ถึง การขาดแคลนอาหาร การล่มสลายของระบบนิเวศ และวิกฤตเศรษฐกิจที่อาจเกิดขึ้น ล้วนเป็นภัยคุกคามร้ายแรงต่อความอยู่รอดของมนุษยชาติ
คนตัวเล็ก ๆ อย่างเรา สามารถกู้วิกฤต ‘ผึ้ง’ อย่างไรได้บ้าง
ระบบการศึกษาต่างประเทศ มีหลายโรงเรียนที่ได้บรรจุเรื่องราวของผึ้งและระบบนิเวศเข้าไปในหลักสูตรการศึกษาอย่างเป็นรูปธรรม ตัวอย่างเช่น ในประเทศสหรัฐอเมริกา โครงการ “The Bee Cause Project” ได้ริเริ่มการติดตั้งรังผึ้งในโรงเรียนกว่า 300 แห่งทั่วประเทศ โครงการนี้ไม่เพียงแต่ให้เด็กๆ ได้เรียนรู้เกี่ยวกับผึ้งผ่านประสบการณ์ตรง แต่ยังบูรณาการความรู้เกี่ยวกับผึ้งเข้ากับหลักสูตรการเรียนการสอนในวิชาต่างๆ ในประเทศอังกฤษ โรงเรียนหลายแห่งได้เข้าร่วมโครงการ “Polli:Nation” ซึ่งเป็นโครงการระดับชาติที่มุ่งเน้นการสร้างแหล่งที่อยู่อาศัยสำหรับแมลงผสมเกสรในพื้นที่โรงเรียน โครงการนี้ไม่เพียงแต่ช่วยเพิ่มจำนวนแมลงผสมเกสร แต่ยังใช้เป็นเครื่องมือในการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ โดยเด็กๆ ได้เรียนรู้เกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพ การเก็บและวิเคราะห์ข้อมูล และการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมผ่านกิจกรรมต่างๆ ของโครงการ ในประเทศเดนมาร์ก มีการริเริ่มโครงการ “Honey Bees in School” ซึ่งนำรังผึ้งมาติดตั้งในโรงเรียนและใช้เป็นเครื่องมือในการเรียนการสอนวิชาวิทยาศาสตร์และสิ่งแวดล้อม โครงการนี้ไม่เพียงแต่ให้ความรู้เกี่ยวกับผึ้งแก่นักเรียน แต่ยังสร้างความตระหนักถึงความสำคัญของความหลากหลายทางชีวภาพและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในวงกว้าง
จากตัวอย่างที่เรานำมาอธิบายกันในวันนี้แสดงให้เห็นว่าการบูรณาการความรู้เกี่ยวกับผึ้งและระบบนิเวศเข้าไปในหลักสูตรการศึกษาสามารถทำได้อย่างมีประสิทธิภาพและสร้างสรรค์ โดยไม่จำกัดอยู่เพียงแค่การเรียนในห้องเรียน แต่ยังรวมถึงการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรงและการลงมือปฏิบัติ
สุดท้ายแล้วการสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับระบบนิเวศของผึ้งให้กับเด็กๆ ในโรงเรียนไม่เพียงแต่จะช่วยให้พวกเขาเข้าใจความสำคัญของผึ้งเท่านั้น แต่ยังเป็นการปลูกฝังจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อม ความรับผิดชอบต่อสังคม และทักษะการคิดเชิงระบบ ซึ่งเป็นทักษะสำคัญสำหรับการเป็นพลเมืองโลกในศตวรรษที่ 21 การลงทุนในการศึกษาเช่นนี้จึงเป็นการลงทุนในอนาคตที่ยั่งยืนของโลกเราอย่างแท้จริง
หากเราไม่รักษาระบบนิเวศของสิ่งมีชีวิตตัวเล็ก ๆ เหล่านี้ไว้
โลกของเราก็อาจจะเป็นไปตามคำทำนายของอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์
“หากผึ้งสูญพันธุ์ มนุษย์เราก็จะสูญพันธุ์ภายใน 4 ปีให้หลัง”
ขอบคุณข้อมูล
https://www.unep.org/news-and-stories/story/why-bees-are-essential-people-and-planet
https://www.matchcollegiate.org/2020/12/14/the-critical-effect-of-bees-on-the-world/
